Samoocena

Samoocena - definicja

Samoocena to próba nazwania znanego wszystkim zjawiska - zdolności człowieka do oceniania samego siebie i przypisywania sobie subiektywnej wartości. Możemy rozumieć tę zdolność jako pewien schemat - obszerny wzór silnie oddziałujący na wszystkie obszary życia człowieka. Złożony ze wspomnień, emocji, myśli, przekonań, sądów, ocen, a także odczuć somatycznych. Powstaje w dzieciństwie i adolescencji, a rozwija się w biegu całego życia.

Dlaczego adekwatna samoocena jest istotna?

Samoocena rozumiana nawet dość wąsko, jako przekonania i emocje wobec siebie, jest nie tylko abstrakcyjnym pojęciem. Jego zastosowanie wiąże się ściśle z psychiczną kondycją człowieka. Jest jak soczewka, przez którą obserwujemy świat, oceniamy nadchodzące informacje i decydujemy o własnych reakcjach na nie. Jeśli jest pozytywna i względnie adekwatna, to daje nam zdolność dobrego dostosowania i radzenia sobie z napotykanymi trudnościami. Jeśli natomiast jest nieadekwatnie niska, to jest źródłem wielu komplikacji.

Problemy wynikające z niskiej samooceny

Niska samoocena nie stanowi odrębnego zaburzenia w żadnej z dotychczasowych klasyfikacji, jednak wiąże się z wieloma zaburzeniami psychicznymi. Badania wielu dziesiątek lat pokazały, że:

• Niska samoocena zwiększa podatność na wiele zaburzeń psychicznych
• Jest ważnym czynnikiem przyczynowym w niektórych zaburzeniach
• Jest związana z niskimi zarobkami oraz bezrobociem
• Jest czynnikiem wpływającym na wybór nieadekwatnego partnera
• Związana jest z niższą satysfakcją w relacji oraz niższą satysfakcją ze swojego życia

Jak powstaje niska samoocena?

Niska samoocena tworzy się na bazie życiowego doświadczenia. W związku z tym, że nasz mózg jest najbardziej plastyczny w pierwszych latach życia, w tym okresie jesteśmy najbardziej podatni na wytwarzanie struktur ważnych dla naszej osobowości. Istnieje szereg doświadczeń, które mogą skutkować posiadaniem niskiej samooceny. Należą do nich:

• Systematyczne karanie, zaniedbywanie czy przemoc
• Niepowodzenia w spełnianiu standardów rodziców lub rówieśników
• Narażenie na silne cierpienie bliskich osób
• Nadopiekuńczość ze strony rodziców
• Przynależność do grupy będącej przedmiotem uprzedzeń
• Brak pozytywnych doświadczeń w domu rodzinnym (pochwały, zainteresowanie, sympatia)
• Wyróżnianie się wśród domowników lub rówieśników

Nawet jeśli dzieciństwo zapewni nam względnie dobre warunki do ukształtowania stabilnej adekwatnej samooceny, to na dalszych etapach życia również czekają na nas zagrożenia. Do wtórnego obniżenia samooceny może dojść pod wpływem takich czynników jak:

• Zastraszanie i znęcanie się w miejscu pracy
• Relacje, w których doświadcza się wykorzystania
• Ustawiczny stres lub bieda, traumatyczne zdarzenia.

Jak radzić sobie z niską samooceną?

Ze względu na to, że nie istnieje taka jednostka chorobowa, wiele nurtów terapii nie zajmuje się w sposób bezpośredni samooceną. Jest to o tyle uzasadnione, że badania pokazują zmianę samooceny pod wpływem leczenia zdiagnozowanych zaburzeń. Jednocześnie nie zawsze tak jest rzeczywiście, a obecność niskiej samooceny jest predykatorem nawrotów. Do tego niska samoocena jest czynnikiem podatności, czyli występuje przed pierwszymi objawami problemów. Dlatego terapeuci poznawczo-behawioralni wyszli w kierunku profilaktyki. Znając mechanizmy powstawania i podtrzymywania nieadekwatnych sądów na swój temat, stworzono ćwiczenia umożliwiające zmianę. Samoocena jest szczególnie czuła na naukę, na doświadczenie - terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje właśnie tę jej cechę. Stosując metody poznawcze oraz eksperymenty behawioralne, można poprawić swoją samoocenę. Praca nad samooceną jest uzasadniona nawet w przebiegu konkretnych zaburzeń, np. przy depresji. Wiadomo, że zmiany w samoocenie przekładają się na obniżenie objawów depresyjnych.

Literatura

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.
• Cheng, H., & Furnham, A. (2003). Personality, self-esteem, and demographic predictions of happiness and depression. Personality and individual differences, 34(6), 921-942.
• Fennel, M., J., V. (2008). Przezwyciężanie niskiego poczucia własnej wartości"
• Greenberg, J., Pyszczynski, T., & Solomon, S. (1986). The causes and consequences of a need for self-esteem: A terror management theory. In Public self and private self (pp. 189-212). Springer, New York, NY.
• Leary, M. R. (1999). Making sense of self-esteem. Current directions in psychological science, 8(1), 32-35.
• Link, B. G., Struening, E. L., Neese-Todd, S., Asmussen, S., & Phelan, J. C. (2001). Stigma as a barrier to recovery: The consequences of stigma for the self-esteem of people with mental illnesses. Psychiatric services, 52(12), 1621-1626.
• Rice, K. G., Ashby, J. S., & Slaney, R. B. (1998). Self-esteem as a mediator between perfectionism and depression: A structural equations analysis. Journal of counseling psychology, 45(3), 304.
• Rigby, K. (2003). Consequences of bullying in schools. The Canadian journal of psychiatry, 48(9), 583-590.
• Sowislo, J. F., & Orth, U. (2013). Does low self-esteem predict depression and anxiety? A meta-analysis of longitudinal studies. Psychological bulletin, 139(1), 213.
• World Health Organization. (1992). The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: clinical descriptions and diagnostic guidelines. Geneva: World Health Organization.
• Williams, K. D., & Nida, S. A. (2011). Ostracism: Consequences and coping. Current Directions in Psychological Science, 20(2), 71-75.
• Wilson, D. R. (2010). Health consequences of childhood sexual abuse. Perspectives in psychiatric care, 46(1), 56-64.
• Zeigler-Hill, V. (2011). The connections between self-esteem and psychopathology. Journal of Contemporary Psychotherapy, 41(3), 157-164.