Problemy seksuologiczne

Trochę o historii seksu

Od stuleci w wielu kulturach akt seksualny postrzegano jako instrument służący jedynie prokreacji i niewiele uwagi poświęcano zdrowiu seksualnemu. Satysfakcja seksualna kobiet, seks oralny, masturbacja to pojęcia, które zaczęto szerzej poruszać dopiero za sprawą rewolucji seksualnej, czyli w latach 60. XX wieku. To dało początek podważania istniejących mitów, poddawano w wątpliwość krzywdzące przekonania dotyczące masturbacji (obecnie jest uważana za zdrową ekspresję seksualności), sam akt seksualny zaczął służyć już nie tylko prokreacji, ale również przyjemności. Zaczęto szukać nowych sposobów antykoncepcji, nareszcie seksualność stała się czymś ważnym i obecnym. Aktualnie istnieje wiele miejsc, które świadczą pomoc osobom mierzącym się z zaburzeniem tożsamości płciowej, wzrosła liczba specjalistów, którzy zajmują się tylko leczeniem zaburzeń seksualnych czy parafilii. Samo leczenie wyewoluowało od widzenia go tylko w podejściu psychoanalitycznym do kompleksowego spojrzenia uwzględniającego aspekt biologiczny, poznawczo-behawioralny, relacyjny i emocjonalny.

W DSM V wyróżnione są 3 kategorie zaburzeń na tle seksualnym: zaburzenia tożsamości płciowej (dysforia płciowa, transseksualizm), parafilie (zaburzenia preferencji seksualnych) oraz dysfunkcje seksualne.

Zaburzenie tożsamości płciowej

Zaburzenie tożsamości płciowej (dysforia płciowa, transekssualizm) to odczuwanie niezgodności między płcią psychiczną a fizyczną (można mieć ciało kobiety, a czuć się mężczyzną i odwrotnie). DSM V uwzględnia dysforię płciową odczuwaną już przez dzieci, jak i młodzież oraz dorosłych. Przyczyny zaburzeń tożsamości płciowej pozostają nieznane, rozpatruje się rolę czynników genetycznych, endokrynologicznych, neurorozwojowych i środowiskowych. Osoby transseksualne często już od dzieciństwa czują, że są w obcym ciele, natomiast problemy związane z płciowością zazwyczaj nasilają się w adolescencji, kiedy ciało zaczyna się zmieniać, a młody człowiek nie ma akceptacji dla tych zmian. W związku z odrazą do własnego ciała, należącego do innej płci, pojawia się cierpienie oraz pragnienie akceptacji społecznej w roli zgodnej z płcią przeżywaną psychicznie. Trudność i wyzwanie stanowi często otoczenie, które nie rozumie, co dzieje się z nastolatkiem, a brak akceptacji sprawia, że młodzi żyją w "obcym, znienawidzonym ciele", w silnym lęku przed ujawnieniem swoich potrzeb.

Diagnoza i pomoc w zaburzeniach tożsamości płciowej

W diagnozowaniu transseksualizmu podstawowe znaczenie mają badania medyczno-psychologiczne, a także szeroki zakres badań laboratoryjnych zwłaszcza neuroendokrynnych. Na diagnozę składa się historia rozwoju transpłciowości, badanie: seksuologiczne, psychologiczne i psychiatryczne. Ponadto pacjent przez dwa-trzy lata funkcjonuje w nowej roli zgodnej z poczuciem psychicznym, nazywa się to testem "realnego życia" (Real Life Test). Wyżej wymieniony tryb postępowania jest uzupełniany badaniem komisyjnym z udziałem: seksuologów, psychiatrów, ginekologów, endokrynologów i psychologów klinicznych.

Po diagnozie kolejnym krokiem jest dokonanie sądowego sprostowania lub unieważnienia oznaczenia płci w akcie urodzenia, terapia hormonalna mająca na celu podkreślenie cech fizjologiczno-anatomicznych właściwych płci przeżywanej przez pacjenta. Stosuje się także chirurgiczną zmianę płci (usunięcie narządów niezgodnych z płcią przezywaną (pomniejszenie lub usunięcie piersi, usunięcie jajników, jajowodów, macicy, pochwy a wszczepienie sztucznie wytworzonego penisa oraz protez jąder lub w drugą stronę: usunięcie penisa, jąder i worka mosznowego, a wszczepienie pochwy i powiększenie piersi) Wymienione metody terapii służą zmniejszeniu cierpienia psychicznego.

Rolą specjalisty jest wsparcie pacjenta na każdym etapie zmiany, niejednokrotnie praca z lękiem przed byciem w nowej roli, ustalenie kroków "coming out" ("wyjścia z szafy"), z którym łączą się wielkie oczekiwania, ale też i sporo strat.

Parafilie

Parafilia (zaburzenie preferencji seksualnych, dawniej: "dewiacja seksualna", "zboczenie seksualne", "perwersja seksualna") to stan, w którym podniecenie seksualne lub satysfakcja seksualna pojawia się w odniesieniu do jakiegoś niezwykłego bodźca lub zachowania.

Uznajemy zachowania seksualne za prawidłowe, gdy:

• dotyczą partnera dojrzałego fizycznie/emocjonalnie,
• odbywają się za zgodą partnera i nie towarzyszy im przymus,
• prowadzą do doświadczenia przyjemności, a nie cierpienia i upokorzenia,
• nie naruszają przyjętych norm społecznych,
• nie szkodzą zdrowiu, zarówno fizycznemu jak i psychicznemu.

DSM-5 wyróżnia osiem parafilii specyficznych:

Oglądactwo (voyeuryzm) - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone, wzbudzające seksualne fantazje pragnienia lub zachowania polegające na obserwowaniu niewiedzącej o tym, niepodejrzewającej tego i niezgadzającej się na to osoby, która jest naga, zdejmuje ubranie lub jest w trakcie czynności seksualnej

Ekshibicjonizm - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone, wzbudzające seksualne fantazje pragnienia lub zachowania polegające na eksponowaniu swoich narządów płciowych osobom, które się tego nie spodziewają

Ocieractwo (frotteryzm) - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone, wzbudzające seksualne fantazje pragnienia lub zachowania polegające na dotykaniu lub ocieraniu się (niekiedy narządami płciowymi) o niewyrażające na to zgody osoby

Masochizm seksualny - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone pragnienie bycia lub bycie upokarzanym, bitym, wiązanym lub doznawaniu cierpienia w inny sposób

Sadyzm seksualny - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone wzbudzenie seksualne osiągane poprzez zadawanie psychicznego lub fizycznego cierpienia innej osobie, objawiające się fantazjami, pragnieniami i zachowaniami

Pedofilia - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone wzbudzenie seksualne osiągane przez czynności seksualne z dzieckiem lub dziećmi w okresie przed pokwitaniem (w wieku 13 lat lub młodszymi), objawiające się pragnieniami, fantazjami i zachowaniami

Fetyszyzm - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone wzbudzenie seksualne osiągane przez użycie przedmiotów lub skupienie na określonych częściach ciała, niebędących genitaliami, objawiające się pragnieniami, fantazjami i zrachowaniami

Transwestytyzm - nawracające, utrzymujące się przez okres co najmniej sześciu miesięcy nasilone wzbudzenie seksualne osiągane przez ubieranie się w stroje płci przeciwnej, objawiające się pragnieniami, fantazjami i zachowaniami

Terapia parafilii online

Zdarza się, że osoby cierpiące na parafilię, mogą nie odczuwać potrzeby pracy nad sobą. Chęć zmiany pojawia się najczęściej, gdy parafilia staje się uciążliwa, wiąże się z cierpieniem, uniemożliwia wejście w związek lub narusza normy prawne i społeczne. Często osoby z rozpoznaniem parafilii są zmuszone sądownie do podjęcia leczenia.

Jak dowodzą badania, zaburzenia preferencji seksualnych częściej dotyczą mężczyzn. Celem terapii jest przede wszystkim zmniejszenie cierpienia, co nie jest równoznaczne ze zmianą obiektu zainteresowania, gdyż preferencje seksualne są względnie stałe. W pracy z osobami z zaburzeniami preferencji seksualnych wykorzystuje się farmakoterapię, psychoedukację, pracę poznawczą i behawioralną.

Dysfunkcje seksualne

Dysfunkcje seksualne - zaburzenia związane z fizjologią reakcji seksualnych.

U mężczyzn występują:

Opóźniony wytrysk - polegający na pojawieniu się wytrysku nasienia po bardzo długim czasie od rozpoczęcia stosunku lub występujący brak wytrysku

Zaburzenia wzwodu/zaburzenia erekcji (impotencja) - są trwałym, czasowym lub nawracającym stanem, który uniemożliwia osiągnięcie wystarczającego do odbycia satysfakcjonującego stosunku seksualnego wzwodu lub jego utrzymania

Osłabienie pożądania seksualnego u mężczyzn - przewlekłe lub nawracające spadki częstości występowania lub brak myśli lub fantazji o treści erotycznej pomimo woli prowadzenia aktywnego życia seksualnego

Przedwczesny wytrysk nasienia - przewlekle utrzymujący się stan lub nawracający problem polegający na występowaniu wytrysku podczas aktywności seksualnej podczas minuty od penetracji, wcześniej niż jest to oczekiwane

U kobiet:

Zaburzenie orgazmu u kobiet - znaczne opóźnienie, znaczna nieregularność lub brak orgazmu bądź znacznie zmniejszona intensywność odczucia orgazmu

Zaburzenie zainteresowania/wzbudzenia seksualnego u kobiet - brak lub znacząco zmniejszone zainteresowanie/wzbudzenie seksualne, które manifestują się co najmniej trzema z poniższych objawów:

• brak lub zmniejszone zainteresowania aktywnością seksualną
• brak/zredukowane myśli czy fantazji seksualnych/erotycznych
• brak lub zmniejszone inicjowanie aktywności seksualnej, oraz typowy brak reakcji na próby zainicjowane przez partnera
• brak lub zmniejszony stopień podniecenia/przyjemności podczas aktywności seksualnej prawie wszystkich lub we wszystkich (odpowiednio 75-100%) zbliżeniach (w zidentyfikowanym kontekście - sytuacyjny, lub we wszystkich - uogólniony)
• brak lub zmniejszone zainteresowania seksualne/podniecenie w odpowiedzi na jakiekolwiek zewnętrzne lub wewnętrzne bodźce seksualne/ erotyczne
• brak lub zmniejszone czucie okolicy genitalnej/pozagenitalnej, podczas aktywności seksualnej w prawie wszystkich lub we wszystkich (odpowiednio 75-100%) zbliżeniach (w zidentyfikowanym kontekście - sytuacyjnym, lub we wszystkich - uogólnionym)

Bolesność genitano-miednicza/zaburzenie penetracji - trwałe lub nawracające trudności z jednym (lub kilkoma) z poniższych:

• penetracja pochwy podczas stosunku
• silny ból pochwy i sromu lub w obrębie miednicy podczas stosunku pochwowego lub prób penetracji
• nasilona obawa lub lęk dotyczący wystąpienia bólu pochwy i sromu lub w obrębie miednicy podczas antycypacji lub w trakcie stosunku lub jako rezultat penetracji pochwy
• znaczne napięcie mięśni dna miednicy podczas prób penetracji pochwy

Terapia dysfunkcji seksualnych (online)

W terapii dysfunkcji seksualnych na pierwszy plan wysuwa się diagnoza różnicowa, gdyż część zaburzeń seksualnych ma podłoże biologiczne i dlatego wymaga leczenia medycznego oraz odpowiedniej farmakoterapii. W samej terapii istotne jest spojrzenie całościowe na trudności pacjenta. W pracy wykorzystuje się komponent poznawczy i behawioralny. Ważną rolę odgrywa zaufanie i budowanie relacji.

Literatura

• Bancroft, J (2011). Seksualność człowieka. Wrocław; Elsevier Urban & Partner
• Imieliński, K. (1986) Zarys seksuologii i seksiatrii. Warszawa; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
• Rawińska, M. (2019). Zaburzenia seksualne a psychoterapia poznawczo-behawioralna. Warszawa; PZWL Wydawnictwo Lekarskie
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.
• Błażejewska, A., Stusiński,J., Nowakowski, A. Lew-Starowicz, Z. (2014). Klasyfikacja DSM-5 dla seksuologa. Przegląd Seksuologiczny. kwiecień/czerwiec 2014, Tom X, Z