Zaburzenia jedzenia i odżywania się - definicja
Zaburzenia odżywiania się stały się obiektem zainteresowania wielu specjalistów, ze względu na rozpowszechnienie w społeczeństwie (problem dotyczy dziesięciu milionów kobiet oraz miliona mężczyzn (1)), a także ryzyko, jakie ze sobą noszą - wyniszczenia organizmu, a w efekcie śmierć. W etiologii zaburzeń odżywiania podkreśla się rolę wielu czynników wpływających na powstanie zaburzeń oraz ich wzajemne oddziaływanie na siebie - mowa tu o czynnikach osobowościowych, rodzinnych, biologicznych i kulturowych (1). Do najczęściej występujących zaburzeń odżywiania zalicza się anoreksję (anorexia nervosa, jadłowstręt psychiczny) i bulimię (bulimia nervosa, żarłoczność psychiczna).
Anoreksja czyli jadłowstręt psychiczny
Kryteria diagnostyczne według DSM-5
- Ograniczenie podaży energetycznej posiłków prowadzące do znacząco obniżonej wagi ciała (odpowiednio do płci, wieku, zdrowia fizycznego)
- Silna obawa przed zwiększeniem masy ciała lub przytyciem, lub utrzymujące się zachowania uniemożliwiające przybranie na wadze, nawet przy znacząco obniżonej masie ciała
- Zakłócenie w zakresie postrzegania masy ciała lub kształtu ciała , nadmierny jego wpływ na samoocenę
Klasyfikacja DSM-5 wyróżnia cztery stopnie nasilenia jadłowstrętu, w zależności od BMI:
- łagodny (BMI ≥17kg/m2)
- umiarkowany (BMI 16-16,99 kg/m2)
- ciężki (BMI ≥15-15,99kg/m2)
- bardzo ciężki ((BMI <15 kg/m2).
Występuje w postaciach:
- postać ograniczająca (związana z dietami, głodówkami, ciężkimi ćwiczeniami)
- postać z napadami objadania się/przeczyszczaniem
Bulimia czyli żarłoczność psychiczna
Kryteria diagnostyczne według DSM-5:
- Nawracające epizody objadania się. Epizod objadania się charakteryzuje się obiema z następujących cech:
- Jedzenie w określonym czasie (np. w ciągu dwóch godzin) takiej ilości pożywienia niż to się zdarza większości osób w podobnym przedziale czasu i podobnych okolicznościach
- Poczucie braku kontroli nad jedzeniem podczas epizodu
- Nawracające, nieodpowiednie zachowania kompensacyjne podejmowane w celu zapobieżenia przyrostowi masy ciała, takie jak: prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków przeczyszczających, moczopędnych lub nadmierne ciężkie ćwiczenia fizyczne
- Obydwa - nadmierne objadanie się oraz nieodpowiednia zachowania kompensacyjne występują co najmniej raz w tygodniu przez okres trzech miesięcy
- Samoocena pozostaje pod nadmiernym wpływem kształtu i masy ciała
- Zakłócenie nie występuje wyłącznie podczas epizodów jadłowstrętu psychicznego
Postaci zaburzenia
- Łagodna: średnio 1-3 epizody nieodpowiednich zachowań kompensacyjnych w tygodniu
- Umiarkowana: średnio 4-7 epizody nieodpowiednich zachowań kompensacyjnych w tygodniu
- Ciężka: średnio 8-13 epizody nieodpowiednich zachowań kompensacyjnych w tygodniu
- Bardzo ciężka: Średnio co najmniej epizody nieodpowiednich zachowań kompensacyjnych w tygodniu
Inne zaburzenia jedzenia i odżywiania się
Pozostałe to według DSM - 5:
- pica (utrwalone spożywanie niejadalnych substancji przez okres co najmniej jednego miesiąca, nie jest związane z wiekiem rozwojowym ani częścią praktyki kulturowej)
- zaburzenia przeżuwania (powtarzające się zwracanie pokarmu utrzymujące się przez co najmniej miesiąc. Przy czym zwrócony pokarm może być ponownie przeżuwany, połykany i wypluwany)
- zaburzenie polegające na ograniczaniu/unikaniu przyjmowania pokarmu (wyraźny brak zainteresowania jedzeniem lub żywnością;unikanie żywności z uwagi na jej sensoryczne właściwości)
- zaburzenia z napadami objadania się - (nawracające epizody objadania się, które charakteryzuje m.in. jedzenie przez pewien czas (np. w ciągu dwóch godzin) dużych ilości pokarmów, więcej niż to się zdarza większości osób w podobnym przedziale czasu i podobnych okolicznościach, a także poczucie braku kontroli nad jedzeniem podczas epizodu)
- inne określone zaburzenia jedzenia i odżywiania się - stosuje się w przypadku, w których objawy charakterystyczne dla zaburzenia jedzenia i odżywiania się, wywołujące klinicznie istotne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innym istotnym obszarze, nie spełniają pełnych kryteriów żadnego z rozpoznań ww. np. żarłoczność psychiczna z niską częstotliwością występowania epizodów.
Ortoreksja
Zjawiskiem nowym, po raz pierwszy opisanym 1997 roku przez Bratmana, a charakteryzującym się wręcz obsesją na punkcie spożywania zdrowej żywności jest ortoreksja (orthorexia nervosa). Często powodem sięgania po zdrową żywność jest chęć uniknięcia choroby lub poprawa kondycji fizycznej. Osoba cierpiąca na ortoreksję usuwa z diety kilka niezdrowych produktów(2),dokładnie czyta etykiety dołączone do produktu, dokonuje zakupów w sklepach ekologicznych. Z czasem lista zakazanych produktów wydłuża się, by w końcowym etapie pozostawić w menu tylko wodę i to także nie każdą (3).
Terapia poznawczo-behawioralna a zaburzenia odżywiania
TPB jest skutecznym narzędziem w przypadku zaburzeń typu bulimii (por. Fairburn & Harrison, 2003; National Institute for Clinical Excellence, 2004). Opracowania te wykazują, że w przypadku bulimii (bulimia nervosa) oraz kompulsywnego objadania się TPB jest metodą leczenia równie dobrą jak inne formy terapii, zarówno psychologicznej, jak i farmakologicznej, a często okazuje się od nich skuteczniejsza (cyt. za lek. med. Maria Gałuszko-Węgielnik, Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń odżywiania. Wszechstronny przewodnik terapeutyczny, Warszawa 2011)(4)
Literatura
- Lyn P. (2002). Eating disorders: a reviewof the literature with emphasis on medical complications and clinical nutrition. Altern. Med. Rev.
- Mathieu, J. (2005). What is orthorexia? J. Am. Diet. Assoc.
- Kędra E. (2011). Zaburzenia odżywiania- znak naszych czasów. Piel. Zdr. Publ.
- Gałuszko-Węgielnik, M. (2011) Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń odżywiania. Wszechstronny przewodnik terapeutyczny. Warszawa; Medipege